Bahasa Jawa Serang adalah salah satu bahasa yang menarik dan unik di Indonesia. Bahasa ini merupakan bahasa yang digunakan oleh masyarakat Jawa yang tinggal di wilayah Serang, Banten. Bahasa ini memiliki sejarah, kosakata, dan contoh yang berbeda dengan bahasa Jawa lainnya. Bahasa ini juga merupakan salah satu cara untuk menjaga warisan budaya Banten yang kaya dan beragam. Dalam artikel ini, kita akan membahas tentang apa itu Bahasa Jawa Serang, bagaimana contohnya dalam kehidupan sehari-hari, dan mengapa belajar bahasa ini penting.
Daftar Isi
Apa itu Bahasa Jawa Serang?
Bahasa Jawa Serang adalah sebuah bahasa daerah yang termasuk dalam rumpun bahasa Austronesia. Bahasa ini berasal dari bahasa Jawa Kuno yang dibawa oleh para pendatang dari Kerajaan Mataram Islam pada abad ke-16. Bahasa ini kemudian berkembang dan bercampur dengan bahasa Sunda Banten yang merupakan bahasa asli daerah tersebut. Bahasa ini juga dipengaruhi oleh bahasa Melayu, Arab, dan Belanda yang masuk melalui perdagangan dan penjajahan.
Kosakata Bahasa Jawa Serang
Kosakata Bahasa Jawa Serang adalah salah satu varian dari bahasa Jawa yang dituturkan di wilayah Serang, Banten, Indonesia. Bahasa ini memiliki beberapa ciri khas yang membedakannya dari bahasa Jawa lainnya, seperti kosakata, pengucapan, dan tingkatan bahasa. Artikel ini akan membahas tentang aspek-aspek tersebut secara lebih rinci.
Kosakata bahasa Jawa Serang dipengaruhi oleh berbagai faktor, seperti sejarah, budaya, agama, dan kontak dengan bahasa lain.
Selain itu, bahasa Jawa Serang juga memiliki dua tingkatan bahasa, yaitu tingkatan babasan (krama) dan standar. Tingkatan babasan digunakan untuk berbicara dengan orang yang lebih tua, lebih hormat, atau tidak akrab. Tingkatan standar digunakan untuk berbicara dengan orang yang sebaya, lebih muda, atau akrab. Perbedaan antara kedua tingkatan ini terlihat pada penggunaan kata ganti orang, kata tanya, kata sapaan, dan kata hormat. Berikut ini adalah tabel perbandingan antara tingkatan babasan dan standar dalam bahasa Jawa Serang:
Tingkatan Babasan | Tingkatan Standar | Arti |
---|---|---|
kule | aku | saya |
Sebut nama | sira/sire | kamu |
pripun | Premen | gimana |
pire | pira | berapa |
kakang | mas | abang |
teh | mbak | kakak perempuan |
nggih | iya | ya |
boten | ora/ore | tidak |
Variasi Dialek Bahasa Jawa Serang
Bahasa Jawa Serang juga memiliki variasi dialek yang terlihat pada pengucapan huruf ‘e’. Ada dua versi pengucapan huruf ‘e’ dalam bahasa Jawa Serang, yaitu ada yang diucapkan ‘e’ saja, seperti pada kata “ape” atau “kite”, dan juga ada yang diucapkan ‘a’, seperti pada kata “apa” atau “kita”. Variasi ini dipengaruhi oleh faktor geografis, yaitu letak wilayah dan jarak dengan pusat kota.
Daerah yang melafalkan ‘a’ adalah Ciruas, Kragilan, Kibin, Cikande, Kopo, Pamarayan, dan sekitar wilayah Serang bagian timur lainnya. Daerah ini lebih dekat dengan pusat kota Serang dan lebih terpengaruh oleh bahasa Indonesia. Sedangkan daerah yang melafalkan ‘e’ adalah Serang Kota, Cipocok Jaya, Kasemen, Bojonegara, Kramatwatu, Anyer, Waringinkurung, dan sekitar wilayah Serang bagian barat lainnya. Daerah ini lebih jauh dari pusat kota Serang dan lebih terpengaruh oleh bahasa Sunda.
Contoh:
- kule, dibaca kula atau kule (artinya “saya”)
- ore dan idak, dibaca ora/ore atau idak (artinya “tidak”)
- pire, dibaca pira atau pire (artinya “berapa”)
Contoh:
(Jawa Serang tingkat babasan)
- Pripun kabare? Kakang ayun ning pundi?
- Sampun dahar dereng?
- Permios, kule boten uning griyane kang Haban niku ning pundi?
- Kasihe sinten?
- Kasihe Sumirna lamun boten salah.
- Oh, wenten ning payun koh.
- Matur nuhun nggih, kang.
- Yewis, napik dolanan saos nggih!
- Kang Haban! Ning pundi saos? boten ilok kepetuk!
- Napik mengkoten, geh!
- Kule linggar sareng teh Toyah ning pasar.
- Ayun tumbas sate bandeng sios.
(Jawa Serang tingkat standar)
- Kepremen kabare? Sire arep ning endi?
- Wis mangan durung?
- Punten, kite ore weruh umahe kang Haban kuwen ning endi?
- Arane sape?
- Arane Sumirna ari idak salah.
- Oh, ning arep koh.
- Nuhun ye, kang.
- Yewis, aje memengan bae ye!
- Kang Haban! Ning endi bae? sire idak ilok kependak!
- Aje mengkonon, geh!
- Kite lunge kare teh Toyah ning pasar.
- Arep tuku sate Bandeng siji.
(Indonesia)
- Bagaimana kabarnya? Kamu mau ke mana?
- Sudah makan belum?
- Maaf, saya tidak tahu rumahnya kang Haban itu di mana?
- Namanya siapa?
- Namanya Sumirna kalau tidak salah.
- Oh, di depan tuh.
- Terima kasih ya, kang.
- Ya sudah, jangan bermain saja ya!
- Kang Haban! Kemana saja? kamu tidak pernah bertemu!
- Jangan begitu, lah!
- Saya pergi dengan kak Toyah ke pasar.
- Mau beli sate Bandeng satu.
Indonesia | Jawa Serang | Jawa Standar Ngoko (Surakarta-Yogyakarta) | Jawa Serang Babasan | Jawa Standar Krama (Surakarta-Yogyakarta) |
---|---|---|---|---|
ada | anê | ana | wèntên | wòntěn |
anak | anak | anak | pécil | laré |
apa | apê | apå | napê | punåpå |
bagaimana | kêprèmèn, prèmèn | kěpriyé, piyé | kêpripun, pripun | pripun (Krama Madya), kados pundi (Krama Inggil) |
baju | kelambi | klambi | kělambi | rasukan |
bangun | tangi | tangi | tangi | wungu |
barat | kulon | kulon | kulon | kilĕn |
bawa | gawê | gåwå | baktê | bĕkṭå |
begitu | mengkonon | mengkono, ngono | mengkotên | mekatěn |
beli | tuku | tuku | tumbas | tumbas (Krama Madya), mundḥut (Krama Inggil) |
belum | durung | durung | dereng | děrèng |
berapa | pirê | pirå | pintên | pinṭěn |
bertemu | kêpêndak | pěṭhuk | kêpêtuk | kěpanggíh |
besar | gedé | gědḥé | gedé | agĕng |
bisa | bisê | iså, biså | bangkit | sagěd |
dan | lan | lan, kělawan | kalawan | kalíhan |
dari | sing | såkå | saking | sakíng |
datang | tekê | těkå | rawuh | dugi (Krama Madya), rawuh (Krama Inggil) |
dengan | karê | karo | sarêng | sarěng |
dua | loro | lårå | kalih | kalíh |
empat | papat | papat | papat | sěkawan |
habis | entèk/entèng | entèk | telas | tělas |
hari | dinê | dinå | dinten | dintěn |
harus | kudu | kudu | kedah | kědah |
ikut | melu, milu | mèlu | milêt | ndhèrèk |
ingin | gelêm | gelěm | ayun | kěrså, purun |
ini | kiyên | iki | puniki | puníki |
istri | rabi | bojo (suami/istri), rabi (menikah) | rayat wadon | garwå |
itu | kuwên | iku, kuwi | puniku, niku | puniku, punikå |
iya | iyê | iyå | nggih | inggih |
jadi | jadi | dadi | jados | dados |
jangan | ajê | åjå | napik | ampun |
Jawa | Jawê | Jåwå | Jawi | Jawi |
juga | uga | ugå | ugi | ugi |
kamu | sirê | kowé, sliråmu, sirå, nirå | – | panjěnèngan (umum), ndikå, rikå |
katanya | jerèhe, jarène | jarène | cêpené | těròsipun |
kecil | cilik | cilík | alit | alit |
kenapa | kêlipên | kenåpå, ngåpå | kêlipun | kèngíng nåpå |
kepala | endas, sirah | sirah | sirah | muståkå |
lagi | maning | manèh, mĕnèh | malih | malíh |
lama | lawas | suwé | lambat | dangu |
lihat | dêlêng | ndělòk, sawang, deleng, andulu | ningali | ningali (Krama Madya), mirsani (Krama Inggil) |
lima | limê | limå | limê | gangsal |
maaf | hampura | ngapuråné, sepuråné | hampura | ngapuntěn |
makan | mangan, dahar | mangan, madḥang | dahar | dḥahar |
malam | bêngi | wěngi, běngi | sipêng | dalu |
mana | endi | ngěndi, endi | pundi | pundi |
mata | mata | måtå | soca | socå (Krama Madya), mripat (Krama Inggil) |
masuk | manjing | mlěbu | mêlêbêt | mlěbět |
minta | nyejaluk | jaluk | ngêndê | nyuwun |
nama | aran | jěnèng, aran | kasih | nami, asmå |
nasi | segê | sěgå | sekul | sěkul |
percaya | percayê | pěrcåyå | percantên | pitadòs |
pergi | lungê | lungå | linggar | tindak, kĕsah |
permisi | puntên | kulå nuwun | permios | nyuwun sèwu |
punya | duwé | duwé, darbe (bentuk klasik) | darbé | gadḥah, kagungan |
rumah | umah | omah | griyê | griyå, dalěm |
saja | baé | waé | saòs | mawòn |
sama | padê | pådå | sami | sami |
sangat | temên | těnan, teměn | pisan | sangět |
satu | siji | siji | siòs | sětunggal |
saudara | dulur | sědulur | dulur | sědhèrèk, sěntånå |
saya | kitê, kulê | aku | kulå | kawulå (umum), dalêm, abdi, ingsun |
sekali | sepisan | sěpisan | sepisan | sapisan |
sekarang | siki | saíki | seniki | sak’níki |
selatan | kidul | kidul | kidul | kidul |
semua | kabèh | kabèh | sêdantên | sĕdåyå (Krama Madya),sĕdantĕn (Krama Inggil) |
siang | awan | awan | awan | sòntĕn |
siapa | sapê | såpå | sintên | sintĕn |
sudah | uwis | wis | sampun | sampun |
supaya | éndah | supåyå | dipuni | supados |
tanya | takon | takon | taken | tanglĕd |
terima kasih | nuhun | matur nuwun | matur nuhun | matur sěmbah nuwun |
tidak | idak, orê | ora | botên | mbotĕn |
tidur | turu | turu | saré, tilêm | saré, tilěm |
tiga | têlu | tělu | têlu | tigå |
timur | wètan | wétan | wètan | wétan |
tunggu | tònggòni | ěntèni, tunggòni | tènggèni | ěntosi, rantosi |
untuk | kanggo | kanggo | kanggé | kanggé (Krama Madya), kagěm (Krama Inggil) |
utara | lor | lor | lèr | lèr |
waktu | wayah | wayah | waktos | wanci |
yang | sing | síng | ingkang | íngkang |
Pengaruh bahasa Sunda
Seperti yang telah disinggung sebelumnya, bahasa Jawa Serang secara geografis dikelilingi oleh wilayah penuturan bahasa Sunda, sehingga dalam perkembangannya, terdapat pengaruh bahasa Sunda dialek Banten yang dituturkan di Serang, pengaruh tersebut di antaranya berupa pengaruh pada tataran leksikon (kosakata), dan sedikit pada tataran fonologi.
Di bawah ini adalah beberapa contoh kosakata dalam bahasa Jawa Serang yang diserap dari bahasa Sunda.
Bahasa Jawa Serang | Bahasa Sunda | Bahasa Indonesia |
---|---|---|
abah | abah | ayah |
api-api | api-api | pura-pura |
ari | ari | kalau |
bangor | bangor | nakal |
bati | bati | keuntungan/laba |
bebancik | babancik | alas yang diinjak untuk mengambil sesuatu |
belok | belok | kotor |
bengket | beungkeut | ikat |
berit | beurit | tikus |
besèt | besét | sayat |
cadèl | cadél | cadel |
dangder | dangdeur | singkong |
galengan | galengan | pematang sawah |
hawek | haweuk | rakus |
jugjug | jugjug | (men)datangi |
kasèp | kasép | tampan |
mantang | mantang | ubi |
mulang | mulang | kembali, pulang |
ngojay | ngojay | berenang |
ngan | ngan | hanya |
nyébor | nyébor | menyiram |
péot | péot | keriput |
rungsing | rungsing | pusing |
samper | sampeur | jemput |